Mobilizacja batalionu AK Barbara do „Burzy”
W 1944 roku II wojna światowa trwała już niemal pięć lat. Narody koalicji antyhitlerowskiej podejmowały działania zmierzające do szybkiego zakończenia działań wojennych. Hitlerowskie Niemcy tak na froncie zachodnim jak i wschodnim zaczęły ponosić poważne straty i kolejne nieuchronne porażki.
Na ziemiach polskich ruch partyzancki związany głównie z Armią Krajową i Batalionami Chłopskimi skupił w czasie największego rozkwitu ponad pół miliona osób. Opracowany przez Rząd Emigracyjny w Londynie plan „Burza” zakładał mobilizację oddziałów AK i m.in. przystąpienie do wyzwalania większych miast polskich oraz prowadzenie działań dywersyjno – bojowych we współdziałaniu z jednostkami radzieckimi na wschodnim froncie.
W miarę wyzwalania ziem polskich przez Rosjan, AK jako przedstawiciel legalnego rządu, miała występować w roli naturalnego gospodarza terenów, organizując tam administrację. Wobec zbliżającego się frontu wschodniego w 1944 roku dowództwo AK wydało rozkaz do rozpoczęcia „Burzy”. Jednostki AK wspierały wyzwalanie m.in. Wołynia, Wilna oraz Lwowa. Trwały przygotowania do wybuchu Powstania Warszawskiego. Front jednak zatrzymał się na lini Wisły i Wisłoki.
Dużą aktywność dywersyjno bojową wykazywały placówki Okręgu Krakowskiego AK. Na podstawie rozkazu Komendanta Okręgu Kraków AK z 26 lipca 1944 roku na ziemi tarnowskiej rozpoczęła się akcja „Burza”. Jako pierwsza, bo już 27 lipca 1944 roku, wyszła w pole do działań bojowych kompania AK „Jastrząb” z placówki „Genowefa” w Gumniskach pod dowództwem ppor. Józefa Ruseckiego ps. „Mimoza”. Do 7 sierpnia prowadziła ona samodzielne działania dywersyjno- bojowe.
W pozostałych placówkach Tarnowskiego Inspektoratu prowadzono intensywne szkolenie oraz przygotowywano uzbrojenie i zdobywano broń i amunicję.
W ramach „Burzy” w tarnowskiem odtwarzano przedwojenny 16pp Ziemi Tarnowskiej. Do działań bojowo – dywersyjnych został zmobilizowany 1 Batalion „Barbara” 16 pp AK pod dowództwem kpt. dypl. Eugeniusza Borowskiego ps. „Leliwa”. Mobilizacja „Barbary” wyznaczona została na 6 sierpnia 1944 roku w rejonie leśniczówki Podlesie Górne koło Machowej na wschód od Tarnowa, gdzie stawiło się większość drużyn, plutonów i kompanii wystawionych przez poszczególne placówki AK Tarnowskiego Inspektoratu. A pozostałe dołączyły do batalionu już w czasie działań bojowych.
Skład batalionu stanowiły:
sztab batalionu, poczet dowódcy „Irena”, terenowa służba łączności,
- Kompania „Wanda”(stanowiła ją kompania „Jasrząb”),
- Kompania „Grażyna”,
- Kompania „Regina”,
- Kompania „Ewa” (kompanię stanowili w znacznej części harcerze Szarych Szeregów),
- Kompania „Janina”,
- Kompania Azerbejdżan „Aza” ( weszła w skład „Barbary” przed bojem pod Jamną)
W miejscu koncentracji batalionu, w Podlesiu Machowskim, na frontowej ścianie po prawej stronie wejścia do lokalnej kaplicy 27 maja 2007 roku w Święto 16pp wmurowano pamiątkową tablicę .
Batalion w okresie trzymiesięcznych działań przeszedł szlak bojowy od Górnego Podlesia (256 m. n. p. m.) przez Świniogórę, Księże Podlesie, Dobrocin, Żurową, Ratówki, Rychwałd, Suchą Górę, po Jamną, wykazując się dużą aktywnością bojowo – dywersyjną. 25 września 1944 roku na Jamnej batalion stoczył największy, regularny bój z kilkakrotnie większymi siłami hitlerowskimi. Po całodziennej, zaciekłej walce kapitan „Leliwa” w mistrzowski sposób, pod osłoną nocy przegrupował większą część batalionu w rejon Rychwałdu i lasów Dąbrówki Szczepanowskiej oraz Lichwina ciągle zmieniając miejsce postoju. Pozostała część batalionu mniejszymi pododdziałami działała w innych wyznaczonych rejonach. Zgodnie z rozkazem przełożonych kpt. Borowski podjął decyzję o częściowej demobilizacji, zwalniając chorych, źle ubranych i wyczerpanych psychicznie.
Leliwa dowodził pozostałym stanem osobowym. Ostatnią akcję batalionu zorganizował 10 października 1944 roku na drodze w Lubince, niszcząc samochodowy transport niemiecki.
17 października w Dąbrach w wyniku zdrady jednego z lokalnych mieszkańców nastąpiła tragedia plutonu AK „Regina II”.
Ostateczna demobilizacja i rozformowanie Batalionu „Barbara” 16pp AK nastąpiło 23 października 1944 roku w Lichwinie.
Po tym czasie samodzielną działalność dywersyjną prowadziły jeszcze plutony: por. Zbigniewa Matuli ps. „Radomyśl”, który zdradziecko został rozbity przez Niemców w Słonej 31 października 1944 roku oraz ppor. Jana Gomoły ps. „Jawor” ,który działał w powiecie brzeskim i bocheńskim do zakończenia wojny.
Trzymiesięczny szlak bojowy „Barbary” był znaczony licznymi działaniami bojowymi, zasadzkami oraz działalnością dywersyjną, co wiązało skutecznie duże siły niemieckie i było przyczyną dotkliwych strat hitlerowców na tyłach frontu. 52 żołnierzy I Batalionu „Barbara”16pp AK oddało życie – poległo w walce lub zostało zamordowanych przez hitlerowców w więzieniu i obozie zagłady Gross – Rosen. Ofiarę, życia ponieśli również mieszkańcy miejscowości, gdzie kwaterowały oddziały partyzanckie, którzy równie odważnie i z poświęceniem wspierali żołnierzy 16 pp. Armii Krajowej, mając swój niekwestionowany współudział w walce o wolną i niepodległą Polskę.
Warszawa lipiec 2010 r.
Krzysztof Sikora
