Zespół Szkół Nr 1 im. Armii Krajowej w Szynwałdzie

Szynwałd to miejscowość położona nad potokiem Wątok, w gminie Skrzyszów, w powiecie tarnowskim, we wschodniej części województwa małopolskiego. Miejscowość stanowi fragment progu karpackiego z charakterystycznymi wzniesieniami, będącymi północnym obrzeżem Pogórza Ciężkowickiego. Historia Szynwałdu sięga XIV wieku, o czym zaświadcza wzmianka z 1350 r., dotycząca zapłaconego przez miejscową parafię tzw. „świętopietrza”. Nazwa miejscowości pochodzi z języka niemieckiego od słowa „schonwald” (piękny las), jako że rejony te porośnięte kiedyś obfitymi lasami, były na początku zasiedlane przez ludność pochodzenia niemieckiego. Włodarzami tego terenu był ród Tarnowskich herbu „Leliwa” a potem kolejno Ostrogscy, Zasławscy, Lubomirscy, Zamoyscy, Radziwiłłowie, Koniecpolscy, Walewscy i Sanguszkowie. W miejscowości, w 1523 roku rozpoczęła swoją działalność szkoła parafialna. W drugiej połowie XVII wieku powstał szpital.

W okresie rozbiorowym Szynwałd był integralną częścią zaboru austriackiego (1772-1918), tzw. Galicji. Na przełomie XIX i XX wieku miejscowość wyróżniała się wieloma inicjatywami. Funkcjonowało tu kółko rolnicze, spółki: mleczarska, jajczarska oraz oszczędnościowo-pożyczkowa, Ochotnicza Straż Ogniowa, urząd pocztowy, chór parafialny i orkiestra, była sala teatralna i dom dla ubogich. W 1891 roku przybyły do Szynwałdu Siostry Służebniczki Starowiejskie. W pierwszym ćwierćwieczu XX wieku w Szynwałdzie funkcjonowały trzy szkoły: jedna szkoła główna i dwie eksponowane czyli filialne.

W 1936 roku, konsekrowano w miejscowości nowy kościół pw. Najświętszej Maryi Panny Szkaplerznej.

Niemiecki okupant wkroczył do Szynwałdu 7 września 1939 roku. Żołnierze wroga zajęli m.in. budynki szkolne oraz dwór i rozpoczęli działania represyjne wobec miejscowej ludności. Pobierali kontrybucje, zmuszali do kopania okopów, rekwirowali mienie i inwentarz, przeprowadzali rewizje i aresztowania oraz dokonywali egzekucji. Na przymusowe roboty do Niemiec wywieźli 25 osób. Od 1941 roku na tym terenie, pod dowództwem plut. Kazimierza Smolenia ps. „Sęp” (od sierpnia 1944 roku sierżant AK), rozpoczął działalność konspiracyjną pluton Związku Walki Zbrojnej (późniejsza AK) o kryptonimie „Szymek”. Prowadziła tam również pracę drużyna Służby Ochrony Powstania(SOP), której zadaniem miało być pilnowanie porządku w miejscowości. Przyjmuje się, że w ramach formacji zbrojnych Polskiego Państwa Podziemnego było zaprzysiężonych około osiemdziesięciu mieszkańców Szynwałdu.

Ze względu na duże nasycenie jednostkami niemieckimi, główna aktywność konspiracyjna koncentrowała się na pracy wywiadowczej, kolportażu materiałów konspiracyjnych, gromadzeniu broni i amunicji oraz działaniach szkoleniowych. Akcje dywersyno-zbrojne najczęściej były podejmowane poza miejscowością z uwagi na brutalne działania prowadzone w odwecie wobec ludności.

Pluton „Szymek” oraz drużyna SOP organizacyjnie podlegały najpierw placówce ZWZ w Tuchowie o kryptonimie „Teresa” a następnie placówce AK w Ryglicach o kryptonimie „Regina”, będących w strukturach Tarnowskiego Inspektoratu AK.

Tu warto wspomnieć również o pobliskiej placówce AK Gumniska o kryptonimie „Goryl” (później „Genowefa”), w ramach której prowadzili działalność konspiracyjną m.in. mieszkańcy sąsiedniego Skrzyszowa i Woli Rzędzińskiej, a jednym z odwiedzających dowództwo szynwałdzkiego plutonu był ppor. Józef Rusiecki ps.”Mimoza” – dowódca „Genowefy”.

W pierwszych dniach sierpnia 1944 roku okolice Szynwałdu były miejscem koncentracji 3 kompanii AK „Regina”, która następnie dołączyła do mobilizowanego w ramach Operacji „Burza” I batalionu „Barbara” 16 pp. AK w Podlesiu Machowskim (sąsiednia miejscowość na wschód od Szynwałdu).

Na przełomie lipca i sierpnia 1944 roku formujące się pododdziały batalionu podejmowały wokół rejonu stacjonowania, tj. Podlesia Machowskiego (4-6 sierpnia) i Świniogóry (6-8 sierpnia), liczne akcje zbrojne przeciw niemieckiemu okupantowi. Były to m.in.: atak na blok kolejowy w Wałkach, gdzie 4 sierpnia zginął pierwszy żołnierz batalionu kpr. Jan Cichoń ps. „Drucik” (2 kompania „Grażyna”), zdobywanie amunicji i broni w machowskim dworze, gdzie został postrzelony w lewą rękę żołnierz III kompanii „Regina” strzelec Stanisław Zięba ps. „Zawada”, zasadzka na kolumnę samochodową pod Borkami, akcje na szosie pod Szynwałdem oraz Łękami Górnymi, gdzie w ataku na niemiecką kolumnę samochodową 8 sierpnia został ciężko ranny strz. Zygmunt Turakiewicz ps.”Tygrys” (3 kompania „Regina”), zmarły po przewiezieniu do klasztoru Sióstr Służebniczek w Szynwałdzie.

We wrześniu 1944 roku Niemcy aresztowali żołnierzy AK z Szynwałdu: sierż. Jana Kuska, kpr. Stanisława Kopacza oraz Ludwika Kawę mieszkańca Trzemesnej. Po przesłuchaniach i torturach zostali oni rozstrzelani w Szynwałdzie (przysiółek Ziembówka). W miejscu ich egzekucji znajduje się tzw. „Pomnik w Paprociach” upamiętniający ten brutalny mord.

Szkic historii szkoły.

Jak już wcześniej wspomniano, pierwsza wzmianka o szkole w Szynwałdzie datowana jest na drugą dekadę XVI wieku (1523 rok). Na przełomie XIX i XX wieku funkcjonowały tu: główna szkoła dwuklasowa i dwie szkoły eksponowane (filialne) – ochronka w Szynwałdzie – z różnymi formami kursowymi dla dziewcząt – i szkoła w Świniogórze. Czasowo działały także: szkoła ludowa i Szkoła Gospodyń Wiejskich. Większość tych form edukacyjnych to zasługa Zgromadzenia Sióstr Służebniczek, które zamieszkały w Szynwałdzie w końcu XIX wieku. Decyzją władz szkolnych od 1 stycznia 1927 roku szkoła eksponowana prowadzona w ramach ochronki przez Siostry Służebniczki, została włączona do szkoły głównej w Szynwałdzie.

Szkoła eksponowana w przysiółku Świniogóra funkcjonowała od 1916 roku. Od września 1926 roku uzyskała ona status samodzielnej szkoły podstawowej nr 2. i działała do czasu likwidacji w 2012 roku. Więcej informacji dotyczących historii szkolnictwa w Szynwałdzie można znaleźć na stronie http://www.szynwald.pl/edukacja/historia-szkolnictwa/szkola-1918-1939). Czas okupacji niemieckiej 1939-1945 ograniczył znacznie możliwości nauczania w szkołach. Okupant wprowadził swój program nauczania. W odpowiedzi na to, jak i w wielu innych miejscach w Polsce, także w Szynwałdzie prowadzone były zajęcia edukacyjne dla młodzieży w ramach tajnego nauczania. Niestrudzoną działalność w tym zakresie prowadziła między innymi Janina Dziurawiec zwana „Kapitanką”- wdowa po oficerze 16 Pułku Piechoty Ziemi Tarnowskiej kapitanie Tomaszu Dziurawcu – szanowana nauczycielka i wychowawczyni wielu pokoleń szynwałdzkiej wspólnoty.

Po zakończeniu II Wojny Światowej liczba dzieci objętych obowiązkiem szkolnym zwiększała się. Budynki szkolne były zniszczone i nie zaspokajały rosnących potrzeb. Pojawiła się zatem konieczność wynajmowania dodatkowych pomieszczeń z przeznaczeniem na izby lekcyjne m.in. w starym dworku, budynku parafialnym, Domu Nauczyciela, budynku po Gromadzkiej Radzie Narodowej oraz w Remizie Strażackiej. To jednak nie poprawiło sytuacji. Zajęcia odbywały sie na dwie zmiany, w czterech odległych od siebie budynkach.

Te czynniki stanowiły duży bodziec a zarazem wyzwanie dla pedagogów i całej społeczności Szynwałdu w dążeniu do wybudowania nowego obiektu szkolnego. Mimo, iż już w 1947 roku zawiązał się społeczny Komitet Budowy Szkoły to piętrzące się przed nim trudności przez lata uniemożliwiały rozpoczęcie inwestycji.

Dopiero 30 maja 1982 roku został wmurowany kamień węgielny pod budowę nowej szkoły. Odsłonięto wówczas także okolicznościową tablicę. Nowy budynek Szkoły Podstawowej nr 1 w Szynwałdzie został oddany do użytku podczas uroczystej inauguracji roku szkolnego 31 sierpnia 1986 roku, gdy dyrektorem placówki był mgr Stanisław Lis.

Dziesięć lat później tj. we wrześniu 1996 roku dzięki staraniom ówczesnej dyrektor szkoły mgr Wandy Harasiuk, Grona Pedagogicznego i Rady Rodziców rozpoczęły się działania mające na celu dokonanie wyboru Patrona szkoły. W efekcie ogłoszonego konkursu – plebiscytu wybrano ARMIĘ KRAJOWĄ. Wnioskodawcą o takie właśnie imię dla szkoły był kapral podchorąży dr Stanisław Micek – żołnierz AK z Szynwałdu. Swoje wystąpienie w tej sprawie motywował dużym udziałem mieszkańców miejscowości w działalności konspiracyjnej zarówno w strukturach ZWZ jak i AK.

Rozpoczęto nawiązywanie kontaktów z byłymi żołnierzami AK z Szynwałdu oraz ich rodzinami a także z Tarnowskim Oddziałem Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Uczniowie pod kierunkiem nauczycieli gromadzili informacje i materiały związane z przyszłym Patronem. Ciekawe i cenne informacje przekazywali sami kombatanci m.in. Tadeusz Smoleń – w okresie konspiracji partyzant pełniący funkcję łącznika. Został ustanowiony Komitet Honorowy nadania imienia Armii Krajowej Szkole Podstawowej nr 1 w Szynwałdzie pod przewodnictwem dr. Stanisława Micka – kaprala podchorążego plutonu „Szymek” AK, działacza ŚZŻAK na Opolszczyźnie. W składzie komitetu byli m.in. płk Zdzisław Baszak – Prezes ŚZŻAK Oddział Tarnów, ks. dr Stanisław Świdziński oraz inż. Józef Gądek – Wójt Gminy Skrzyszów.

Rada Gminy w Skrzyszowie Uchwałą nr XXII/125/97 z dnia 27 lutego 1997 roku nadała Szkole Podstawowej nr 1 w Szynwałdzie imię Armii Krajowej. Uroczystości miały miejsce 21 września 1997 roku.

Wydarzenie rozpoczęło się uroczystym przemarszem młodzieży, grona pedagogicznego i kombatantów z pocztami sztandarowymi do miejscowego kościoła parafialnego. Tu pod przewodnictwem Biskupa Pomocniczego Diecezji Tarnowskiej Józefa Gucwy – ps. „Żbik” żołnierza III batalionu 1Pułku Strzelców Podhalańskich AK – odbyła się Msza św. oraz poświęcenie sztandaru.

 

Następnie w szkole przeprowadzono ceremonię nadania imienia oraz wręczenia sztandaru, który przekazali przedstawiciele Komitetu Rodzicielskiego w osobach: Józefa Pruchnika, Renaty Kolawy oraz Krystyny Wzorek.

Warto nadmienić, że sztandar został zaprojektowany przez Panią Irenę Micek a jego wykonawcą była Pani Małgorzata Kowal. Fundatorami sztandaru byli Rada Rodziców i sponsorzy.

Na pamiątkę nadania imienia w budynku szkoły została odsłonięta i poświęcona tablica okolicznościowa ufundowana przez Tarnowski Oddział Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej (TOŚZŻAK).

Uroczystości zaszczycili swoją obecnością świadkowie historii – goście honorowi w osobach płk Zdzisława Baszakiem ps. „Pirat” – żołnierza 16pp AK – Prezesa Zarządu TOŚZŻAK, płk. dr. Jerzego Pertkiewicza ps. „Drzazga” – żołnierza 16pp AK, oraz żołnierzy plutonu AK „Szymek” z Szynwałdu kpr. pochr. dr. Stanisława Micka ps. „Mika”, kpr. Władysława Smolenia ps. „Sowa”, strz. Tadeusza Smolenia, kpr. Stanisława Zięby ps. „Zawada” oraz kanoniera Antoniego Stasiora. Obecni byli także: tarnowski wicekurator mgr Jerzy Pantera, mgr Zofia Buryło i mgr Elżbieta Zięba -przedstawiciele władz oświatowych, Wójt Gminy Skrzyszów – inż. Józef Gądek, przewodniczący Rady Gminy Władysław Smagacz, duchowieństwo na czele z wspomnianym już biskupem Józefem Gucwą, dyrektorzy szkół gminy Skrzyszów, reprezentanci służby zdrowia, policji, emeryci i renciści, czynni nauczyciele, pracownicy szkoły oraz cała społeczność uczniowska wraz z rodzicami.

W roku 1999 roku został powołany Zespół Szkoły Podstawowej Nr 1 i Gimnazjum w Szynwałdzie. W latach 2000-2007 placówka przeszła gruntowny remont, dostosowując obiekt szkolny do wymogów edukacyjnych XXI wieku.

Społeczność szkolna sprawuje stałą opiekę nad tzw. „Pomnikiem w Paprociach” – miejscem rozstrzelania przez Niemców w dniu 7 września 1944 r. żołnierzy AK z Szynwałdu: sierżanta Jana Kuska, kaprala Stanisława Kopacza i Ludwika Kawy z Trzemesnej. Uczniowie wraz z wychowawcami, dbają o pomnik i jego otoczenie, zapalają znicze i składają kwiaty.

 

Szkoła obchodzi święto Patrona przemiennie w dwóch terminach. W jednym roku uroczystości odbywają się w rocznicę powstania AK tj.14 lutego przy pomniku „Poległych za Ojczyznę” zlokalizowanym obok budynku szkoły.

 

W kolejnym roku jesienią, w dniach 25-27 września szkoła organizuje wyjazdową formę obchodów swojego święta. Wiąże się to z rocznicą boju w Jamnej (25 września) i Dniem Polskiego Państwa Podziemnego (27 września).

Szkoła posiada Izbę Pamięci, w której prezentowane są m.in. postaci i czyny polskich bohaterów a także eksponaty z czasów wojny.

Nierozerwalnymi elementami misji i programu edukacyjno-wychowawczego szkoły są, poza wymienionymi formami, spotkania z byłymi żołnierzami i ich rodzinami, żołnierzami Wojska Polskiego, historyczne wystawy okolicznościowe, spektakle teatralne i przedstawienia w wykonaniu młodzieży szkolnej a także koncerty pieśni patriotycznych prezentowane przez chór szkolny. Dopełnieniem posiadania własnego i niepowtarzalnego oblicza jest także Hymn szkoły.

Hymn Szkoły – Był czas słowa i muzyka: Marek Stańczyk

1. Był czas, kiedy o wolność walczyć szli młodzi chłopcy,
ich ojcowie – nie szczędzili sił.
Las był dla nich jak dom,
często naznaczony krwią,
i do dziś wiatr po lesie nuci pieśń…

Ref. O tych, którzy walczyli za Ojczyznę, za swój rodzinny dom,
za pokój i spokojne niebo,
a matki, patrzyły wciąż przez łzy,
czy wróci syn, zapuka w domu drzwi.

2. A dziś, tam, gdzie w polu biały krzyż,
znów zakwitły polne maki, jakby ślady krwi.
Chociaż tak odległy czas,
pamięć o Nich żyje w nas,
i niech trwa, chociaż minęło tyle lat.

Niezmiernie ważnym dla krzewienia wśród młodzieży świadomości narodowej oraz kształtowania patriotycznych i obywatelskich postaw, opartych na znajomości historii oraz polskich tradycjach narodowych i orężnych, w tym szczególnie pielęgnowaniu pamięci o losach i czynach żołnierzy AK jest Klub Historyczny im. Armii Krajowej działający aktywnie przy zespole szkół.

Powstał on w odpowiedzi na potrzeby środowiska szkolnego z inicjatywy Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej – Okręg Tarnów przy wsparciu i zaangażowaniu oddanego sprawie grona pedagogicznego, w tym szczególnie nauczycieli historii.Inauguracja działalności klubu miała miejsce 11 maja 2011 r. podczas uroczystości szkolnej.

Klub jest inicjatorem działań, które stanowią dla szkoły ważny filar programu wychowawczo-edukacyjnego. Uczniowie pod wytrawnym okiem swoich nauczycieli przygotowują się i uczestniczą w konkursach historycznych, przeglądach pieśni patriotycznej i żołnierskiej tak w wymiarze lokalnym, powiatowym, wojewódzkim jak również ogólnokrajowym, zdobywając w nich wysokie lokaty.

Integralnym obszarem realizowanych zadań są również sesje naukowe, działalność badawczo-informacyjna, wydawnicza, cykliczne spotkania z żołnierzami Armii Krajowej a także ich rodzinami oraz żołnierzami Wojska Polskiego. Ważnymi są także spotkania klubów historycznych AK powiatu tarnowskiego, będące miejscem wymiany doświadczeń a także dające szanse planowania wspólnych działań. Organizowanie, współorganizacja i udział w uroczystościach państwowych, regionalnych oraz lokalnych, mających znaczenie dla kształtowania obywatelskich i patriotycznych postaw oraz zachowań młodzieży i całej wspólnoty lokalnej, to również istotny zakres realizowanego programu.

Szczególne znaczenie mają dla Klubu organizowane dla całej społeczności szkolnej wyprawy do miejsc pamięci narodowej związanych z chlubnymi tradycjami oręża polskiego, w tym szczególnie żołnierzy I Batalionu „Barbara” jak również pozostałych pododdziałów 16 Pułku Piechoty Armii Krajowej. Ważnym celem tych wypraw są m.in. Jamna, Dąbry czy też Łowczówek.

Wielorakość i atrakcyjność form oraz metod pracy edukacyjno – wychowawczej nie byłaby możliwa bez zaangażowania Grona Pedagogicznego, w tym szczególnie twórczych i nietuzinkowych nauczycieli historii przy inspiracji i wsparciu dyrekcji szkoły oraz rodziców.