Pamiętajmy o Kurchanie na Suchej Górze

Polichty miejscowość założona w XIV wieku, położona w gminie Gromnik (pow. tarnowski, woj. małopolskie). Leży na Pogórzu Rożnowskim, około 32 km na południe od Tarnowa. W południowo-zachodniej części Policht wznosi się szczyt Sucha Góra (360 m n.p.m.), porośnięty przeważająco lasami jodłowo-sosnowymi. Osobliwości przyrodnicze i krajoznawcze sprawiły, że Sucha Góra w Polichtach stanowi użytek ekologiczny ” Polichty, który został utworzony na podstawie Rozporządzenia nr 44/98 wojewody tarnowskiego z 27 sierpnia 1998 roku. Od strony południowej, na leśnej polanie znajduje się założony w 1997 roku Ośrodek Edukacji Zespołu Parków Krajobrazowych Pogórza w Tarnowie, będący integralną częścią Ciężkowicko-Rożnowskiego Parku Krajobrazowego. Wokół ośrodka zostały wytyczone trzy ścieżki dydaktyczne: przyrodnicza „Polichty Sucha Góra”; kulturowo-geologiczna „Pod Kurhan” oraz przyrodniczo-krajobrazowa „Na Budzyń”. Ponadto w Polichtach występują złoża leczniczych wód siarczkowych.

Na Suchą Górę można dojechać wąską asfaltową drogą od strony Gromnika i Ciężkowic albo dojść żółtym lub zielonym szlakiem turystycznym. Batalion „Barbara” dowodzony przez kapitana Borowskiego od 4 sierpnia 1944 roku prowadził konsekwentnie działania bojowo-dywersyjne w południowym rejonie ziemi tarnowskiej. Próba okrążenia batalionu „Barbara” przez siły niemieckie na Ratówkach nie powiodła się. Kpt. „Leliwa” w nocy 7 września 1944 roku sprawnie wyprowadził batalion z Ratówek przez Burzyn, Dąbrówkę Tuchowską, most na Białej Dunajcowej, Rychwałd, las Klepki, okolice Wału (526 m n.p.m.), las Zagórze w Lubince, Siemiechów, Brzozową, osiągając 9 września w godzinach rannych Suchą Górę w Polichtach. Tu pozostał na trzydniowym postoju. Kwaterując na Suchej Górze, batalion prowadził dalsze działania partyzackie, wysyłając patrole, drużyny i plutony na zasadzki i akcje. Niemcy, mając świadomość swojej dotychczasowej bezradności, nie dawali za wygraną. Przegrupowali swoje siły w rejon Policht i podjęli próbę zorganizowania kolejnego okrążenia. 12 września 1944 roku pod Suchą Górą, wypełniając zadanie bojowe wraz z czujką 4 kompanii „Ewa”, w godzinach rannych zginął od hitlerowskiej kuli pod krzewem polnej róży st. strz. Wiktor Bończyk ps. „Piechociński” ” harcerz z Hufca Szarych Szeregów w Mościskach. Koledzy przenieśli ciało poległego do kwatery, jego druhowie z drużyny wykopali w kamienistym terenie grób i tam go pochowali. Kapelan batalionu ks. kpt. Stanisław Pycior ps. „Gruda”, w warunkach polowych odprawił żałobny ceremoniał. W pogrzebie uczestniczył także Tadeusz Czupiel ps. „Zaskroniec” ” przyjaciel „Piechocińskiego”. Potyczka z wrogiem na Suchej Górze trwała dalej. Po południu, w czasie ataku na pozycje nieprzyjacielskie został ciężko ranny odłamkiem „Zaskroniec”. Wyniesiony z pola walki przez kolegów, zmarł w drodze do obozu partyzanckiego. Batalion w warunkach bojowych był zmuszony do zmiany miejsca postoju i nie było czasu na kopanie nowej mogiły, dlatego koledzy pochowali Tadeusza Czupiela w pośpiesznie odkopanej mogile „Piechocińskiego”. Dwaj przyjaciele spoczęli w jednej żołnierskiej leśnej mogile. Kapitan „Leliwa” ponownie pod osłoną nocy przegrupował batalion i po forsownym, nocnym, ubezpieczonym marszu rano 13 września osiągnął lasy Jamnej, które stały się miejscem dwutygodniowego stacjonowania batalionu i historycznego boju.

Informacja o Kurhanie na Suchej Górze

Kurhan to słowo ukraińskie, pochodzenia tureckiego. W Turcji oznaczające gród budowany zwykle na wzgórzu. Na Ukrainie, słowo to oznaczało nasyp w formie stożka, pokrywający jeden lub więcej ludzkich grobów. Wznoszone zwykle dla uczczenia kogoś lub ważnego wydarzenia. W Polsce kurhan, a raczej duży kopiec w formie kurhanu jest znany od niepamiętnych czasów, np. kopce Kraka i Wandy. Najbardziej znane to kopce Tadeusza Kościuszki w Krakowie i Józefa Piłsudskiego na Sowińcu.

Kurhan na Suchej Górze w Polichtach znajduje się na skraju lasu, tuż przy szczycie od strony północnej, opodal miejsca przecięcia się szlaków turystycznych (zielonego i żółtego). Ma kształt nieregularnego, symbolicznego kopca z ciosów piaskowca ciężkowickiego. Zwieńczeniem tej symbolicznej mogiły jest wysoki metalowy krzyż z widoczną lilijką harcerską z wpisanym w nią znakiem Polski Walczącej, wykonany przez żołnierza batalionu strz. Anzelma Wajszle ps. „Kubuś”. W południowo-wschodniej części kurhanu jest umieszczona pamiątkowa tablica, na której widnieje napis: Żołnierzom Szarych Szeregów, partyzantom 4 Kompani „Ewa” I Batalionu „Barbara” Armii Krajowej poległym w walce z Niemcami w dniu 12 września 1944 roku: Śp. Wiktor Bończyk „Piechociński”lat 19, Śp. Tadeusz Czupiel „Zaskroniec” lat 18. Cześć ich pamięci!

Żołnierze pierwotnie pochowani w leśnej mogile na Suchej Górze zostali ekshumowani i przeniesieni na cmentarz parafialny w Brzozowej, a 25 listopada 1945 roku, dzięki staraniom rodzin i współtowarzyszy walki ” do wspólnej mogiły w Kwaterze Szarych Szeregów na cmentarzu komunalnym w Mościcach (dzielnica Tarnowa). W miejscu ich pierwszego pochówku pozostała symboliczna, skromna żołnierska, leśna mogiła, której kształt w minionych latach był kilka razy zmieniany, a w latach siedemdziesiątych istniało zagrożenie jej całkowitego zatarcia. Z inicjatywą usypania kurhanu wystąpili w 1982 roku instruktorzy harcerscy ” harcmistrzowie Stanisław Kornaś, Sławomir Sorys oraz autor tej publikacji, pomysłodawcy i organizatorzy Harcerskiego Rajdu „Kurhan” Tarnowskiej Chorągwi ZHP. Od tego właśnie roku tysiące harcerek i harcerzy z całego kraju wędrowało wokół Suchej Góry, usypując swoim rówieśnikom z 1944 roku symboliczną mogiłę w kształcie kamiennego kopca ” kurhanu z dużym krzyżem pośrodku, upamiętniając miejsce ich walki, śmierci i pierwszego pochówku. Honorowym gościem rajdu „Kurhan” na Suchej Górze był dowódca batalionu „Barbara”, kpt. Eugeniusz Borowski ps. „Leliwa”. W czasie uroczystego wieczornego apelu komendant rajdu „Kurhan” złożył kpt. „Leliwie” meldunek i wspólnie dokonali przeglądu drużyn harcerskich biorących udział w rajdzie (ok. 300 osób). Następnie odbyło się ognisko z niezapomnianą gawędą dowódcy batalionu. Następnego dnia uczestnicy rajdu przeszli do Jamnej, gdzie wspólnie z uczestnikami Jesiennego Rajdu Turystycznego Szlakami Batalionu „Barbara” wzięli udział w polowej Mszy Św., którą odprawił proboszcz z Bukowca, ks. Zdzisław Sąsiadek. Autor tej publikacji w latach 1982″1988 był komendantem rajdu „Kurhan”. Harcerze Tarnowskiej Chorągwi ZHP w latach 1985-1988 realizowali zadanie programowe „Kurhan”. Budowę kurhanu wspierali również uczestnicy harcerskiego rajdu „Hart” organizowanego przez Hufiec ZHP w Tarnowie. Do akcji włączyli się druhowie poległych ” ich towarzysze broni pod przewodnictwem st. strz. Ryszarda Hycnara ps. „Jaś”, nadając pomnikowi ostateczny kształt. Należy podkreślić, że w 4 kompanii „Ewa” było ponad 75% harcerzy Szarych Szeregów (konspiracyjna nazwa ZHP w czasie II wojny światowej) Hufca Mościce, wchodzącego w skład placówki AK „Monika” o czym w wielu swoich pracach pisała harcmistrzyni dr Maria Żychowska. Prawie 10-letnia praca harcerek i harcerzy oraz żołnierzy batalionu została uwieńczona sukcesem. 12 września 1991 roku, podczas jubileuszowego rajdu „Kurhan” odbyła się uroczystość odsłonięcia i poświęcenia jakże wymownego miejsca pamięci ” Kurhanu. Uroczystą Mszę Świętą odprawił ks. bp Józef Gucwa w asyście czterech kapelanów harcerskich. Podczas Mszy Świętej poświęcono sztandar ówczesnej Komendy Chorągwi ZHP w Tarnowie oraz Hufca ZHP w Tarnowie. W uroczystościach, oprócz harcerzy, wzięli udział żołnierze „Barbary” i ich rodziny, miejscowa ludność i przedstawiciele lokalnych oraz powiatowych władz samorządowych. Było to wielkie patriotyczno-religijne wydarzenie. Obok tej niecodziennej mogiły na skraju lasu stoi tablica informacyjna o kurhanie, którą ustawiła Dyrekcja Ciężkowicko-Rożnowskiego Parku Krajobrazowego.

Publikacje:

Borowski Eugeniusz A., Bój Pod Jamną 25.09.1944, w: Dynamit, t. 2. Z dziejów ruchu oporu w Polsce Południowej, Kraków 1967, s. 27″42.

Derus Stanisław, Szli Partyzanci. Zarys działalności I batalionu 16 pp Armii Krajowej Ziemi Tarnowskiej, kryptonim „Barbara” w 1944, wyd. 4, przejrz., rozsz., Lubaszowa 2004.

Sikora Krzysztof, Walka i Pamięć Szlakiem I Batalionu „Barbara” 16ppAK, Warszawa 2008.

Fotogaleria: