Barbara Maria Kaznowska – Jarecka

Barbara Maria KAZNOWSKA – JARECKA

(1926- 2007)

Pseudonim  wojenny „Mirosława”

Etnograf, geograf, kustosz i kurator Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, twórca kolekcji muzealnej strojów i tkanin  ludowych

Urodziła się 10 IV 1926 w Jarosławiu, jako córka Zygmunta (1895 -1949) i Marii (1898 – 1983) z Klimaszewskich. Miała siostrę Tomirę Marię (1923-1987), geografa, żołnierza AK ps. „Diana”, odznaczoną Krzyżem Armii Krajowej, zamężną z Zygmuntem Pawlusem (1919-2000), żołnierzem AK ps. „Turek”, więźniem politycznym PRL, pracownikiem Wydawnictwa Znak i Tygodnika Powszechnego.

Ojciec Zygmunt Kaznowski był zawodowym wojskowym wysokiej rangi. W 1936 roku Kaznowskiego, który był wówczas w randze podpułkownika przeniesiono do Baranowicz,  był tam II zastępcą dowódcy 20 Pułku Artylerii Lekkiej Wojska Polskiego II RP, wykładał także w miejscowej szkole podoficerskiej.  Po wybuchu II wojny światowej Kaznowski brał udział w Kampanii Wrześniowej, trafił do niewoli – jego nazwisko znajduje się na liście jeńców umieszczonych w sowieckim obozie w Griazowcu. Umieszczeni tam żołnierze „stali się zaczynem Armii Andersa”. Ppłk Kaznowski został dowódcą 7 Pułku Artylerii Lekkiej 7 Dywizji Piechoty Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Zmarł w Londynie. Został pochowany na cmentarzu St Mary´s Roman Catholic Cementery (Grodzicka s. 162).  Kaznowscy w czasie wojny utracili w Baranowiczach dorobek życia, matka z córkami przyjechała w Pilzna w powiecie dębickim, miasta rodzinnego Z. Kaznowskiego. Pod koniec wojny wraz z córkami zamieszkała w Krakowie.

Lata wojenne to ogromne zaangażowanie B. Kaznowskiej w działalność konspiracyjną, trwającą od lipca 1942 do września 1944 roku. Wychowana w atmosferze patriotycznej, wstąpiła, wzorem starszej siostry, do Wojskowej Służby Kobiet. Była członkiem Batalionów Chłopskich, a po scaleniu i włączeniu BCh do Armii Krajowej, została żołnierzem AK. Przybrała pseudonim „Mirosława” W lipcu 1944 roku została zmobilizowana do akcji „Burza”. Walczyła jako żołnierz I batalionu „Barbara” 16 pp AK Ziemi Tarnowskiej pod dowództwem kpt. Eugeniusza Antoniego Borowskiego ps. „Leliwa”. Pełniła służbę sanitariuszki 1 Kompanii „Wanda” (dowódca kompanii ppor. Jan Rusecki ps. „Mimoza”). Posiadała stopień kaprala podchorążego. Opatrywała i transportowała rannych kolegów z batalionu uczestniczącego w akcji „Burza”. Z relacji po pierwszej akcji wyłania się odważna, mająca silną osobowość osoba: Należało jednak zachować dużą ostrożność, ponieważ w klasztorze kwaterowała kompania Niemców. Mnie również nie pozostawiono bez opieki. Przygotowano posiłek pokrzepiający ciało, ale nie zapomniano także o strawie duchowej, proponując spowiedź. Podziękowałam grzecznie oświadczając, że mamy na każde zawołanie kapelana batalionowego. Wobec tego uczynni zakonnicy odsłonili mi specjalnie obraz Matki Boskiej Tuchowskiej, abym mogła przed nim się pomodlić. (Derus s. 53)

Ta młodziutka dziewczyna z pięknym warkoczem odznaczała się odwagą przekraczającą zadania służby medycznej. W pamiętnej, zwycięskiej bitwie pod Jamną koło Zakliczyna, odbytej 25 i 26 września 1944 roku, stoczonej w obronie wzgórza 530 bojowością dorównywała żołnierzom: sanitariuszka „Mirosława” Barbara Kaznowska, wzięła karabin, położyła się na stanowisku w pierwszej linii i prażyła zapamiętale do podchodzących SS-manów (Derus s. 267).

B. Kaznowska w 1947 roku uzyskała maturę „typu przyrodniczego” na kursach dla dorosłych odbytych w Krakowie. W latach 1947-1952 odbyła studia na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Studiowała na Wydziale Historycznym. Podjęła także studia na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi ze specjalizacją w zakresie geografii, ale ich nie ukończyła. Uzyskała dyplom magistra filozofii ze specjalizacją w zakresie etnografii i etnologii. Pracę magisterską Przeszłość i stan obecny ludowego stroju biłgorajskiego przygotowaną pod kierunkiem Kazimierza Moszyńskiego obroniła w 1952 r.  W opinii prof. M. Znamierowskiej-Prüfferowej z 1955 r., znajdującej się w aktach osobowych Archiwum Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, praca była „wartościowa dzięki nowym materiałom wydobytym i uratowanym przed zagładą z terenu szczególnie interesującego historyków kultury („). (autorka-p. AMN) Wykazała przy tym umiejętność zdobywania materiałów etnograficznych oraz zdolności analityczne i umiejętność stosowania metody uwzględniającej znaczenie środowiska dla kształtowania się elementów kultury ludowej.

Już podczas studiów prowadziła badania terenowe. Od 1 VII 1948 do 1.VII.1950 roku, z poparciem dr Anny Kutrzebianki,  pracowała w województwie lubelskim jako „eksplorator terenowy” Delegatury Krakowskiej zorganizowanej przy Katedrze Etnografii Słowian UJ, działając na rzecz odbudowy kolekcji Muzeum Kultur Ludowych w Warszawie. Następnie w województwie kieleckim prowadziła kilkumiesięczne badania terenowe dla Państwowego Instytutu Sztuki. W kwietniu 1951 r., rozpoczęła pracę w Muzeum Kultur Ludowych, wówczas z siedzibą w pałacyku Brühla w  Młocinach, położonym na obszarze dzisiejszej dzielnicy Warszawy Bielany, a wówczas oddalonym około 10 km od stolicy. Według K. Bartosik ” po wojnie komuniści bardzo chodzili za Kaznowską i ówczesny Dyrektor Manugiewicz zaprosił ją do Młocin i jakby „schował” ją tam. Kaznowska od grudnia 1955 roku prowadziła Dział Sztuki Ludowej. W 1956 roku dokonano zmiany nazwy na Muzeum Kultury i Sztuki Ludowej i wobec szybko rosnącej liczby zbiorów i postępującą specjalizacją pracy muzeum, zdecydowano także o rozdzieleniu Działu Sztuki.  B. Kaznowska została Kierownikiem Działu Tkanin i Strojów. W 1964 r.,  Muzeum nadano statut oraz obowiązującą do dzisiaj nazwę „Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie”, przeprowadzono reorganizację muzeum wyodrębniając trzy podstawowe zespoły merytoryczne z kuratorami na czele. Dział  Tkanin i Strojów znalazł się w strukturze Zespołu I – etnografii polskiej i krajów ościennych, kierowanego przez dr Władysława Jeż-Jareckiego. W 1980 r. B. Kaznowska została kuratorem  Działu Etnografii Polski i Europy, którą to funkcję pełniła do  przejścia na emeryturę z końcem 1990 roku.

W pierwszych latach powojennych, wobec całkowitego zniszczenia zbiorów w wyniku działań wojennych, najważniejszym zadaniem pracowników Muzeum było tworzenie kolekcji, gromadzonej głównie dzięki badaniom terenowym. Zasługi B. Kaznowskiej są tutaj nie do przecenienia. Kaznowska „położyła ogromne zasługi w latach powojennej odbudowy Muzeum, ratując i zabezpieczając nieliczne, pozostałe w terenie po zniszczeniach wojennych zabytki, gromadząc od podstaw kolekcje muzealne, dokonując ich dokumentowania i naukowego opracowania, inicjując w pionierskich warunkach akcje wystawiennicze i oświatowe (J. K. Makulski-Dyrektor PME, 1980 Teczka osobowa w AZ  PME).

Barbara Kaznowska była doświadczonym badaczem terenowym specjalizującym się w badaniach nad strojem i tkaniną ludową, oraz szeroko pojętą kulturą materialną. Rozpoczęła tworzenie największej, najbardziej reprezentatywnej w polskich muzeach, kolekcji strojów i tkanin ludowych. Prowadziła badania terenowe w całej Polsce; głównie na Mazowszu (Kobielskie, Kurpie Puszcza Zielona), Lubelszczyźnie (Zamojskie, Biłgorajskie), a także na Podhalu, Podlasiu, w Wielkopolsce, Krakowskiem i na Opolszczyźnie. W 1976 roku przebywała na miesięcznym pobycie studyjnym w Szwecji. Dzięki jej wiedzy i zaangażowaniu muzeum pozyskało około 16.000 eksponatów, w tym stroje lub ich elementy z wszystkich regionów Polski;  wiele ubiorów obszaru Małopolski zawdzięczamy Barbarze Kaznowskiej, która była wieloletnim i jednym z pierwszych pracowników Muzeum. To ona m.in. tworzyła kolekcję podhalańską, zbierała stroje i biżuterię z okolic Krakowa, stworzyła także liczący ponad 30 eksponatów zbiór ubiorów górali i Lachów z okolic Nowego Sącza stanowiący część kolekcji Bogusławy Hrynkowskiej (Piskorz-Branekowa, 2009). Ze względu na to, że w wielu regionach do czasów współczesnych stroje zachowały się jedynie  fragmentarycznie, B. Kaznowska zapoczątkowała prace nad rekonstrukcją elementów strojów ludowych do celów edukacyjnych i wystawienniczych. Kierowała pracami nad wykonaniem kopii polskich strojów ludowych znajdujących się w zbiorach Muzeum Narodów ZSRR w Leningradzie (obecne Rosyjskie Muzeum Etnograficzne w Petersburgu, Rosja). Współpracowała z towarzystwem Łączności z Polonią Zagraniczną, kompletując kolekcję strojów ludowych dla Muzeum Polskiego w Chicago (1978).Tworzyła kolekcje także dla innych muzeów, w tym zagranicznych, m.in. dla muzeum strojów ludowych w hiszpańskiej Murcii. Na olimpiadę w Meksyku w 1968 roku przygotowała kolekcję ponad 100 artefaktów z zakresu polskiej sztuki ludowej, które po wystawie ofiarowano do zbiorów Muzeum Sztuki Ludowej i Przemysłu Ludowego w Meksyku.

W 1967 roku B. Kaznowska otworzyła przewód doktorski na uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Po kierunkiem prof. Jadwigi Klimaszewskiej pracowała nad rozprawą „Wnętrze domu chłopskiego Lachów Sądeckich od połowy XIX w. do chwili obecnej”. Według słów K. Bartosik Sądecczyzna była ulubionym terenem badań, chętnie tam wyjeżdżała. Nic dziwnego, były to miejsca znane z lat młodości, także działań partyzanckich. Doktoratu jednak nie obroniła. Jako jedną z przyczyn można wskazać konieczność opiekowania się chorą matką, szczególnie wzmożoną po wypadku i utracie zdrowia siostry Tomiry.

Pracownicy muzeum pamiętają Barbarę Kaznowską jako elegancką, dystyngowaną panią o dużej kulturze osobistej, cichą, skromną, a także znerwicowaną,  mówiąca zwykle przyciszonym głosem, co odbierano jako pozostałość przyzwyczajeń z konspiracji. Z doświadczeń wojennych mogło także wynikać, że do podwładnych miała „stosunek sprawiedliwy i dbały”, zaś „do przełożonych poprawny, ale czasem bezkompromisowość nieuzasadniona” (Karta oceny pracownika kadry kierowniczej 24.11.1972-Akta osobowe w archiwum PME). Była życzliwa dla młodych pracowników  służąc im radą i pomocą. Była znakomitym wystawiennikiem. Doskonałą znajomość kolekcji uzupełniała umiejętność komponowania przestrzeni, aranżacji strojów oraz dobra organizacja pracy. Wiele osób nauczyło się przy niej organizowania wystaw, poznając tajniki sztuki eksponowania strojów i tkanin w sposób możliwie najbardziej atrakcyjny dla odbiorcy.

B. Kaznowska, jako jedna z najlepszych w skali ogólnopolskiej znawców stroju ludowego, Od 1952 roku uczestniczyła w organizowaniu ekspozycji muzealnych. Sama była autorką kilkudziesięciu wystaw obejmujących tematykę sztuki ludowej, zarówno w wymiarze ogólnopolskim, jak też regionalnym. Wystawę „Sztuka ludowa na Mazowszu” przygotowała w 1958 roku. w Łodzi, Piotrkowie Trybunalskim i Łowiczu. W 1962 – 63 roku opracowaną przez B. Kaznowską wystawę „Sztuka Kurpiowska” udostępniono na pływającej po Narwi i Zalewie Zegrzyńskim barce „Złota Kaczka. W tymże roku wspólnie z Zofią Mirosławską napisała scenariusz wystawy „Polski strój ludowy” prezentowanej w Los Angeles. Jako znakomity organizator, pełniła funkcję komisarza wielu wystaw autorstwa kolegów: Tadeusza Delimata (wystawy polskiej sztuki ludowej w latach 1960-64 w  Paryżu, Sztokholmie, Antwerpii, Oslo, Bergen, Kopenhadze, Brugii), Kazimierza Pietkiewicza („Polskie stroje ludowe”-pierwsza wystawa w nowym gmachu PME na ulicy Kredytowej w 1966 roku). Była współkomisarzem wystawy jubileuszowej 75- lecia Muzeum prezentowanej u warszawskim Muzeum Narodowym w 1963 roku. W latach 1964, 1966 i 1967 „Złota Kaczka” z przygotowaną przez Kaznowską wystawą „Kultura ludowa Podhala” autorstwa Kaznowskiej dopłynęła Wisłą do Torunia i dalej Brdą, Notecią, Wartą i Odrą, odwiedzając Frankfurt nad Odrą w NRD, do Wrocławia i Koźla.  W końcu lat 1960-tych Kaznowska skupiła się na wystawach tematycznych strojów i tkanin ludowych. Była niezwykle aktywna w tej działalności popularyzatorskiej przez cały czas pracy. Do przejścia na emeryturę w 1990 roku przygotowywała wystawy, prezentowane w wielu miastach w Polsce i za granicą: Mielec, Łódź, Żyrardów, Kraków,  Radom,  Kazimierz Dolny,  Ostrołęka, Kitsee, Glasgow, Goteborg, Kijów, Berlin. Organizowała w Warszawie wystawy kultury ludowej z muzeów w Norwegii (1963), Rumunii (1970), ZSRR (1975), Grecji (1978), Czechosłowacji (1984).

Jest autorką zeszytu w serii APSL pt. Strój biłgorajsko-tarnogrodzki (1958),  obszernego  artykułu Zbiory z Karpat i Podkarpacia w Muzeum Kultury i Sztuki Ludowej („Etnografia Polska”5,1961) oraz kilkunastu katalogów i przewodników muzealnych, n.in.: Sztuka kurpiowska, Polskie stroje ludowe,. Kultura ludowa Podhala (wspólnie z Bohdanem Czarneckim), Polska tkanina ludowa – wystawa z okazji 25-lecia (współautor Elżbieta Władykowa), 75 lat Muzeum Etnograficznego w Warszawie-katalog wystawy jubileuszowej w Muzeum Narodowym (wspólnie z Zofią Mirosławską i Józefem Grabowskim), Exposition de l’art. Populaire (współautor Tadeusz Delimat). W Zeszytach Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie zamieszczono informację, że Barbara Kaznowska opracowywała zeszyt „Strój sądecki” do  Polskiego Atlasu Strojów Ludowych (Zeszyty PME t. XIV-XV s. 171). Niestety zeszyt ten nie ukazał się drukiem, nieznane są także losy tekstu Kaznowskiej.

Współpracowała z Mirą Zimińską-Sygietyńską od początku istnienia Państwowego Zespołu Pieśni i Tańca „Mazowsze” Była konsultantem i doradcą do spraw kostiumów. Zaprojektowała także kostiumy dla zespołów ludowych z Suwalszczyzny: „Pogranicze” z miejscowości Szypliszki, „Modry Len” z Nowinki „Jezioranki” z Wiżajn, dla Zespołu Pieśni i Tańca „Puszcza Biała” z Pułtuska.  Wraz z Marią Fołtyn doradzała działaczowi polonijnemu Janowi Mincewiczowi prowadzącemu Polski Zespół Ludowy Pieśni i Tańca „Wileńszczyzna” z Wilna.

Na początku lat 1970. udzielała się także jako projektant strojów ludowych i ich adaptacji w odzieży współczesnej w Spółdzielni Rękodzieła Ludowego i Artystycznego „Moda i Styl” oraz „Moda damska”. Od 1962 do 1986 roku była konsultantem oraz projektantem kostiumów ludowych i teatralnych w Centrali Obsługi Przedsiębiorstw i Instytucji Artystycznych „Copia”. Uczestniczyła wiele lat jako ekspert w pracach Centralnej Komisji Etnograficznej CPLiA. Z Centrum Kultury Robotniczej w Mielcu wiązała ją wieloletnia współpraca w ramach Ogólnopolskich Festiwali Kulturalnych Związków Zawodowych.  W 1982 roku konsultowała od strony merytorycznej projekt serii znaczków pocztowych ze strojami ludowymi autorstwa Waldemara Świerzego. Współpracowała w końcu lat 1970. z Katedrą Etnografii Uniwersytetu Warszawskiego prowadząc zajęcia ze studentami. Uczestniczyła w tych latach ogromnej liczbie komisji konkursów organizowanych przez lokalne muzea i domy kultury na tkaniny, w tym dwuosnowowe, sejpaki oraz adaptacje tradycji regionalnych we współczesnym ubiorze.

W trosce o wysoki poziom artystyczny rękodzieła ludowego współpracowała bezpośrednio z wieloma twórcami ludowymi, podhalańskimi fajkarzami, twórcami spinek i pasów: Józefem Bigosem, Adamem Kuchtą, Józefem Żołnierczykiem znakomitymi tkaczkami dwuosnowowymi: Dominiką Bujnowską, Olimpią i Felicją Jaroszewicz, Scholastyką Krupowicz,  hafciarką Jadwigą Ceperską, koronczarką Marią Gwarek czy wycinankarką Czesławą Konopkówną.

Od 1958 r. należała do PTL, angażując się w działalność Oddziału Warszawskiego.

W 1955 r. wyszła za mąż za Władysława Jeża-Jareckiego, etnografa, którego poznała w czasach partyzanckich (był członkiem 5 Kompanii „Janina” 16 pp AK „Barbara” ps. „Jarecki”), z którym studiowała na UJ, prowadziła wspólne pierwsze prace badawcze i kolekcjonerskie dla warszawskiego muzeum a potem także wspólnie pracowała w tymże muzeum. Małżeństwo pozostało bezdzietne, zakończyło się rozwodem.

Zmarła 4  IV 2007 roku w Warszawie, została pochowana na warszawskim Cmentarzu Północnym.

Za działalność bojową w czasie II wojny światowej odznaczona została Odznaką Partyzancką 16 pp AK (1984).

Posiadała  odznaczenia państwowe: Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1988) , Srebrny (1969) i Złoty Krzyż Zasługi (1979), Medal 30-lecia PRL (1974)  i  Medal 40 -lecia PRL.(1984). W 1987 roku otrzymała  Nagrodę imienia Oskara Kolberga w uznaniu Zasług dla Kultury Ludowej.

Na wniosek Towarzystwa Polonia została uhonorowana Dyplomem za Wybitne Osiągnięcia w Dziele Umacniania Patriotycznej Więzi Polonii z Macierzą (1980).

Źródła:

• Barbara Kaznowska,[w:] Oskary Kolberga, praca zbior., red. Marian Pokropek, Warszawa 1997, s. 187;
• Derus Stanisław, Szli partyzanci. Zarys działalności I Batalionu 16 pp. Armii Krajowej ziemi Tarnowskiej, kryptonim „Barbara” w 1944 r. Lubaszowa 2004
• Grodziska Karolina, Polskie groby na cmentarzach Londynu, T. 1, Kraków 1995
• Makulski Jan, Krzysztof, Piwocka Maria, Wystawy Państwowego muzeum Etnograficznego w Warszawie 1949-1988. Wykaz tabelaryczny, Warszawa 1988
• Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie, Stulecie działalności (1888-1988) red. J. K. Makulski, Warszawa 1988;
• Sikora Krzysztof, Walka i pamięć. Szlakiem I Batalionu „Barbara” 16 pp. AK, Warszawa 2008
• Piskorz-Branekova Elżbieta, Stroje ludowe (w:) Zwykłe-Niezwykłe. Fasynujące kolekcje w zbiorach Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, Warszawa 2009 s. 145
• „Zeszyty Etnograficzne Muzeum Kultury i Sztuki Ludowej w Warszawie” t. I-III, 1960-1962
• „Zeszyty Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie” t. IV-V, 1963/1964, Warszawa 1966, Kronika za lata 1963-1964 s. 182-183.
• „Zeszyty Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie” t. VI-VII, 1965/1966, Warszawa 1968, Kronika Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie za lata 1965-1966 s. 155-156.
• „Zeszyty Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie” t. VIII-IX, 1967/1968, Warszawa 1969, Kronika Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie za lata 1967-1968 s. 195-196.
• „Zeszyty Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie” t. X-XI, 1969/1970, Warszawa 1971, Kronika Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie za lata 1969-1970 s. 219-222
• . „Zeszyty Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie” t. XII-XIII, 1971/1972, Warszawa 1972, Barbara Ogrodowska, Kronika Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie za lata 1971-1972  s. 223-227
• „Zeszyty Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie” t. XIV-XV, 1973/1974, Warszawa b.d. (1977), Barbara Ogrodowska, Kronika Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie za lata 1972 (II połowa)-1973  s. 170-180, Izabela Klaner, Kronika działalności Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie za rok 1974 s. 186-190
• „Zeszyty Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie” t. XVI-XVII, 1975/1976, Warszawa b.d.(1980), Jan Kasza, Kronika Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie za rok 1975  s. 144-150, Renata Jezierska, Kronika Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie za rok 1976 s. 160-167
• „Zeszyty Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie” t. XVIII-XIX, 1977/1978, Warszawa b.d.(1981), Maria Jezierska, Kronika Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie za 1977 rok  s. 107-114, Janina N. Skrzyńska, Kronika Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie za rok 1978 s. 122-128
• „Zeszyty Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie” t. XX-XXI, 1979/1982, Warszawa b.d.,  Janina N. Skrzyńska, Kronika Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie  1979-1982  s. 150-199
• Arch. Zakładowe PME w Warszawie (teczka osobowa).
• Urząd Stanu Cywilnego w Jarosławiu „Księga urodzeń 1926 rok
• Strony internetowe: http://www.militis.pl/1939-1945/polskie-sily-zbrojne-w-zsrr-w-latach-1941-1942, (odczyt z dnia 16.10.2012.)
• www.pilzno.wordpress.com/historia/, (odczyt z dnia 16.10.2012 )
• http://pl.wikipedia.org/wiki/7_Dywizja_Piechoty_(PSZ)(odczyt z dnia 05.11.2012)

Relacje i wspomnienia prof. Teresy Karwickiej oraz pracowników PME: Małgorzaty Orlewicz, Janiny Skrzyńskiej, Elżbiety Jaworskiej, Elżbiety Piskorz-Branekovej, Krystyny Bartosik

Alicja  Mironiuk Nikolska